Studia nad Polszczyzną Kresową, t. 12

 

ISBN 978-83-04-01020-8 całość 

ISBN 978-83-7507-131-3 tom XII

format B5, s. 414, fotografie, ilustracje, streszczenia w jęz. angielskim

 

 

Kolejny tom Studiów przynosi omówienia różnych problemów polszczyzny dawnych Kresów, w tym kilka mało dotąd badanych aspektów tego języka: składni, słowótworstwa, polszczyzny „wysokiej” na Ukrainie sowieckiej.

 

Tom otwiera wspomnienie Zofii Sawaniewskiej–Mochowej i Ireny Masojć o Annie Kaupuż, współtwórczyni polonistyki wileńskiej (m.in. w Wileńskim Uniwersytecie Pedagogicznym) i badaczce. Wiaczesław Werenicz, badacz i niestrudzony organizator badań nad polszczyzną kresową w ówczesnym Związku Sowieckim od Litwy po Syberię, pozostawił opis sytuacji polszczyzny na tych ziemiach. Fragment, który mi swego czasu przekazał, a dotyczący Ukrainy i Kazachstanu, został opracowany przed 1989 r. Jest on nie tylko świadectwem ówczesnej wiedzy na ten temat, lecz także dokumentem opisującym wnikliwie rzeczywistość, która później zmieniła się w sposób istotny, przy czym dla polszczyzny niekorzystny. Ałła Kożynowa przedstawia ważny artykuł o składni w zabytkach piśmiennictwa religijno–politycznego muzułmanów w Wielkim Księstwie Litewskim w XVIII wieku, pisanych alfabetem arabskim. Sybille Schmidt dotarła do wspomnień i zbioru listów polskiej inteligencji mieszczańskiej z Kamieńca Podolskiego z lat dwudziestych XX wieku. Pokazują one piękny, można powiedzieć wykwintny język polski, w minimalnym tylko stopniu zawierający regionalizmy kresowe. Takie teksty z terenu sowieckiej Ukrainy (z dawnego zaboru rosyjskiego) dotychczas nie były znane. Ich odkrycie i prezentacja to znaczący wkład do badań nad polszczyzną kresową. Katarzyna Czarnecka przedstawia fragmenty pierwszego większego opracowania, dotyczącego słowotwórstwa polskich gwar kresowych (w tym wypadku: na Ukrainie), a Janusz Rieger stawia pytania o przedmiot i metody badań słowotwórstwa kresowego, o możliwość uwzględnienia w tych badaniach bilingwizmu informatorów itp. Aleksandra Krawczyk–Wieczorek, wykorzystując obszerne nagrania, głównie własne, z Maćkowiec koło Chmielnickiego (dawn. Płoskirów) na Podolu, pokazuje na przykładzie dwóch idiolektów wariantywność leksykalną, właściwą tamtejszej polszczyźnie. Polszczyznę w księgach sądowych owruckich z XVIII w. badają Wiktor Mojsijenko i Olha Makarowa; w niniejszym tomie sygnalizują oni ten projekt publikacją dwóch aktów z księgi grodzkiej. Resztki języka polskiego we wsiach na Ukrainie pokazują Maryna Jurewicz i Oksana Zachucka. Teksty z Kazachstanu przedstawia Justyna Garczyńska. O dawnych wsiach polskich i dawnych wpływach polskich świadczą też dane dzisiejszych gwar ukraińskich, które omawia Ludmiła Dyka. Krótki tekst z zachodniego Polesia osoby, która w młodości przybyła tu z Polski, przedstawia Hryhorij Arkuszyn, a Janusz Rieger pokazuje interferencje ukraińskie w jej języku. Przedrukowujemy też krótkie teksty polszczyzny lwowskiej w transkrypcji fonetycznej Jarosława Rudnickiego sprzed 1939 r.

 

W niniejszym tomie wznawiamy znany i kilkakrotnie wydawany poradnik językowy Aleksandra Walickiego Błędy nasze w mowie i piśmie ku szkodzie języka polskiego popełniane oraz prowincjonalizmy jako świadectwo polszczyzny północnokresowej z końca XIX wieku. Do druku wybraliśmy tylko „prowincjonalizmy”, a całość poradnika zamieścimy w formie elektronicznej w internecie. Wznawiamy też trudno dostępny dziś fragment rozprawy Wiaczesława Werenicza o słownictwie przesiedleńców z Polesia na śląsk (zasadnicza część rozprawy została opublikowana w tomie V Studiów w 1990 r.).

 

Spis treści

 

Przedmowa (Janusz Rieger) 

Irena Masojć, Zofia Sawaniewska–Mochowa, Anna Kaupuż — zapomniana badaczka polszczyzny i związków międzykulturowych na Kresach

Wiaczesław Werenicz, O sytuacji społecznej języka polskiego w ZSRR (na Ukrainie i w Kazachstanie) 

Ałła Kożynowa, Struktura zdania pojedynczego w tekście religijno–polemicznym muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego 

Janusz Rieger, Słowotwórstwo gwarowej polszczyzny kresowej. Problemy metodologiczne 

Katarzyna Czarnecka, Fonologia czy słowotwórstwo? O kilku zjawiskach w gwarach polskich na Ukrainie 

Katarzyna Czarnecka, Rzeczowniki motywowane w gwarach polskich wsi Nowosielica i Zielona na Ukrainie

Aleksandra Krawczyk–Wieczorek, Kilka uwag o wariantywności leksykalnej w polskiej gwarze Maćkowiec na Podolu (na przykładzie dwóch wybranych idiolektów) 

Sybille Schmidt USJK, Listy z Podola z lat trzydziestych XX wieku

Sybille Schmidt USJK, Dziennik z Kamieńca Podolskiego z lat 1921–1923 

Віктор Мойсiєнко, Ольга Макарова, Дві справи із книг Овруцького гродcького уряду з другої половини ХVII століття

* 

Maryna Jurewicz, Jeszcze o resztkach języka polskiego w Listopadówce pod Berdyczowem 

Oksana Zachucka (Zakhutska), Resztki języka polskiego w Horodyszczu na Wołyniu 

Justyna Garczyńska, Teksty ze wsi Gorkoje w Kazachstanie

Hryhorij Arkuszyn, Janusz Rieger, Teksty gwarowe ze wsi Szczedrohir na Polesiu 

Jarosław Rudnicki, Zapis fonetyczny gwary miejskiej Lwowa sprzed 1939 roku [przedruk] 

* 

Людмила Дика, До проблеми польських запозичень в українських говірках

* 

Вячеслав Веренич, Об изменениях в лексике польских репатриантов из Полесья, проживающих в Нижней Силезии [przedruk] 

Aleksander Walicki, Błędy nasze w mowie i piśmie ku szkodzie języka polskiego popełniane oraz prowincjonalizmy (wybór) [przedruk]

 

 

Preface (Janusz Rieger)

Irena Masojć, Zofia Sawaniewska–Mochowa, Anna Kaupuż — A Forgotten Researcher of the Polish Language and Intercultural Relations on the Former Eastern Borderlands (the Kresy) 

Wiaczesław Werenicz, On Social Situation of Polish Language in Former USSR (in Ukraine and Kazakhstan) 

Ałła Kożynowa, Structure of the Simple Sentence in the Religious Polemical Text of the Muslims from Great Duchy of Lithuania 

Janusz Rieger, Word Formation of Polish Borderland Dialects. Methodological problems 

Katarzyna Czarnecka, Phonology or Word Formation? About a Few Phenomena in Polish Dialects in Ukraine 

Katarzyna Czarnecka, Motivated Nouns in Polish Dialects Used in Novoselytsia and Zelene Villages in Ukraine 

Aleksandra Krawczyk–Wieczorek, A Few Remarks on Lexical Variety in the Polish Dialect of Maćkowce Village in Podilia (on Example of Two Chosen Idiolects) 

Sybille Schmidt USJK, Letters from Podilia from the 30th of the 20th century

Sybille Schmidt USJK, Diary from Kamianets–Podilskyi from 1921–1923

Віктор Мойсiєнко, Ольга Макарова, Two Records from Municipal Books of Owruch from the second half of the 17th century

* 

Maryna Jurewicz, The remains of the Polish Language in Listopadowka Village near Berdychev 

Oksana Zachucka (Zakhutska), The Remains of the Polish Language in Horodyshche Village in Volhynia 

Justyna Garczyńska, Texts from Gorkoje Village in Kazakhstan

Hryhorij Arkuszyn, Janusz Rieger, Text from Shchedrohir Village in Polissya 

Jarosław Rudnicki, Phonetical Record of Lviv Urban Dialect from before 1939 [reprint]

* 

Людмила Дика, On Polish Borrowings in Ukrainian Dialects

* 

Вячеслав Веренич, On Changes in Vocabulary of Polish Repatriates from Polissia, Living in Lower Silesia [reprint]

Aleksander Walicki, Our Mistakes in Speech and Writing, Made to the Prejudice of the Polish Language, and Provincialisms (selected entries) [reprint]