Aksjologiczna interpretacja prawa

Maurycy Zajęcki

Aksjologiczna interpretacja prawa

(studium z metodologii i teorii prawa)

ISBN 978-83-7507-221-1
format B5, s. 456, bibliografia, ilustr., indeksy

Maurycy Zajęcki jest doktorem nauk prawnych, adiunktem w Instytucie Prawa Wydziału Zamiejscowego w Poznaniu Uniwersytetu SWPS. Opublikował kilkudziesiąt prac naukowych z zakresu historii i teorii prawa, filozofii, metodologii nauk oraz chińskiej kultury prawnej.

W światowej i polskiej literaturze teoretycznoprawnej nie ma jednej, niekontrowersyjnej i powszechnie przyjmowanej teorii wartości w prawie i ich roli w funkcjonalnej wykładni prawa. Autor wykorzystuje metody analitycznej teorii prawa do sformułowania i uzasadnienia tez dotyczących sposobów, w jaki prawnie afirmowane wartości są ujawniane przez prawodawcę w tekście prawnym. Wartości są wyrażane wprost, co określane jest terminem technicznym „supozycja aksjologiczna”, oraz pośrednio, bez wskazywania na aksjologiczną rację regulacji prawnych, co określane jest terminem technicznym „presupozycja aksjologiczna”. Jako całość zbiór wartości afirmowanych w prawie konstytuuje ideał prawa (ogół faktów polegających na realizacji wartości w miarach maksymalnie przez prawodawcę preferowanych). Z uwagi na konfliktowość wartości (pre)suponowanych w prawie, ideał prawa jest utopią prawną – jest niemożliwy do zrealizowania w świecie realnym i zawsze odbiega od tego, co można osiągnąć realizując dyspozycje norm prawnych. Aksjologiczna interpretacja prawa ma na celu zrekonstruowanie z tekstu prawnego fragmentu lub, w granicznym przypadku, pełnego ideału prawa. Interpretator, w zależności od przyjętych celów poznawczych, może wykorzystać uzyskane informacje do:

• zastosowania reguł wykładni funkcjonalnej prawa opartych na założeniu o racjonalności aksjologicznej prawodawcy,

• wyjaśnienia działań prawodawczych metodami interpretacji humanistycznej,

• poddania krytyce de lege ferenda ideału ładu społecznego afirmowanego w systemie prawnym.

Godne podkreślenia są walory praktyczne i dydaktyczne dzieła. W książce podane są bowiem liczne przykłady wzięte z tekstów prawnych i orzecznictwa, ilustrujące sformułowane tezy, a także podane są parafrazy wybranych konkurencyjnych ujęć znanych ze światowej i polskiej literatury teoretycznoprawnej. Dzieło przeznaczone jest dla prawników wszystkich specjalności i dla studentów prawa.

Spis treści

Zamysł pracy

Wstęp: preliminaria metodologiczne i filozoficzne

a. Intuicje wyjściowe
b. Idealizacyjna koncepcja nauki
c. Metoda parafrazy
d. Pojęcie interpretacji filozoficznej

Część pierwsza: Aksjologia atrybutywistyczna

1. Esencjalizm aksjologiczny

2. Koncepcja metaaksjologiczna Leszka Nowaka: rekonstrukcja

2.1. Aksjologia przedmiotowa: wartości i przestrzeń aksjologiczna
2.2. Aksjologia przedmiotowa: struktura aksjologiczna
2.3. Aksjologia przedmiotowo‐podmiotowa: wartościowanie
2.4. Dominacja wartości jako pojęcie pierwotne
2.5. Dwa paradoksy związane z pojęciem dominacji wartości
2.6. Dominacja generalna wartości i światopogląd

3. Atrybutywizm aksjologiczny

3.1. Atrybutywizm
3.2. Postulaty atrybutywizmu aksjologicznego
3.3. Emergentyzm wartości
3.4. Fikcje jako przedmiot wartościowania
3.5. Wartości autonomiczne, konfliktowe, samoistne, instrumentalne

4. Wartościowanie obiektów w uniwersum atrybutywistycznym

4.1. Skale wartości
4.2. Wartościowanie

5. Dwa pojęcia dominacji wartości i efekt kaskady

5.1. Dominacja dokładnościowa wartości
5.2. Efekt kaskady w aksjologii
5.3. Dominacja zakresowa wartości

6. Podmiot aksjologiczny

6.1. Podmiot aksjologiczny jako kategoria metafizyczna i jako kategoria naturalistyczna
6.2. Idealny podmiot aksjologiczny
6.3. Podmiot aksjologiczny a podmiot racjonalny
6.4. Racjonalny prawodawca jako wyidealizowany podmiot aksjologiczny

7. System wartości i światopogląd

7.1. System wartości
7.2. Orientacja aksjologiczna i światopogląd

Część druga: Struktury aksjologiczne w prawie

8. Trójpoziomowość tekstu prawnego

8.1. Trójpoziomowość tekstu prawego
8.2. Aksjologiczna interpretacja prawa
8.3. Atrybutywizm aksjologiczny jako podstawa budowy modelu aksjologicznej interpretacji prawa

9. Bezpośrednie wskazanie struktur aksjologicznych w prawie

9.1. Supozycje aksjologiczne tekstu prawnego
9.2. Inkorporacja wartości pozaprawnych poprzez klauzule generalne

10. Presupozycje aksjologiczne norm‐reguł: parafraza atrybutywistyczna

10.1. Czyn prosty jako przedmiot obowiązku
10.2. Czyn złożony jako przedmiot obowiązku
10.3. Problematyka prakseologiczna
10.4. Problematyka teleologiczna
10.5. Aksjologiczna komponenta wnioskowań per analogiam

11. Presupozycje aksjologiczne norm‐zasad: parafraza atrybutywistyczna

11.1. Ujęcie modelowe
11.2. Parafraza Alexy’ego‐Kordeli koncepcji wyważania zasad

12. Redundancja (pre)supozycji aksjologicznych w prawie

13. Wprowadzenie do problematyki uwspółmierniania wartości w obrocie prawnym

13.1. Współmierność kary
13.2. Współmierność zadośćuczynienia
13.3. Ekwiwalentność świadczeń wzajemnych

14. System wartości w prawie a hierarchia norm prawnych

15. Światy i fakty w uniwersum prawa

15.1. Światy prawa jako semantyczne modele systemu prawnego
15.2. Świat prawa jako fabuła quasi‐literacka
15.3. Interpretacja aksjologiczna prawa jako rekonstrukcja faktów utopijnych

16. Kompetencja aksjologiczna interpretatora

17. O prawdziwości, szczerości i słuszności wartości w prawie: wprowadzanie do problematyki funkcjonalnej wykładni prawa

17.1. Prawdziwość presupozycji aksjologicznej
17.2. „Dobro wspólne” polskich koncepcji wykładni prawa
17.3. Racjonalizujący charakter aksjologicznej interpretacji prawa: wprowadzenie do problematyki funkcjonalnej wykładni prawa

Zakończenie: Aksjologiczna interpretacja prawa jako rekonstrukcja faktów utopijnych

Przypisy

Aneks 1: Założenia konstrukcyjne pracy

(A)postulaty
(B) założenia modelujące

Aneks 2: Indeks terminów technicznych

(A) Układ rzeczowy
(B) Układ alfabetyczny

Bibliografia